آلودگی هوای شهرها، یکی از مهمترین تهدیدات زیست محیطی برای سلامت انسان است، بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا به عنوان یک چالش جهانی و فرامرزی دارای آثار گسترده ای است که از جمله می توان به اثرات جبران ناپذیر آن بر سلامت انسان که از اصلی ترین عوامل مرگ و میر در سطح جهان با سالانه هفت میلیون مرگ زودرس است، اشاره کرد. اما از طرف دیگر در دهه اخیر شاهد افزایش مهاجرت از روستا به شهرها بوده ایم و این روند همچنان روبه افزایش است.
اکنون جمعیت دنیا حدود ۷.۹ میلیارد نفر است که پیش بینی شده تا سال ۲۰۵۰ انتظار می‌رود جمعیت دنیا به بیش از ۹ میلیارد نفر افزایش یابد که بر این اساس سهم افرادی که در شهرها زندگی می‌کنند، از ۵۰ درصد به ۷۰ درصد خواهد رسید؛ در نتیجه، سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) پیش‌بینی می‌کند که اگر تغییرات سیاستی مناسبی صورت نگیرد، مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در شهرها تا سال ۲۰۵۰ دو برابر خواهد شد و آلودگی هوا به اولین دلیل مرگ و میر زیست محیطی در دنیا تبدیل می شود. چون زمانی که جمعیت شهرها افزایش یابد بر همان میزان هم تقاضا برای سوخت و حمل و نقل افزایش می یابد و این مساله آلودگی هوا را تشدید می کند.
در دسامبر ۱۹۹۷ در شهر کیوتوی ژاپن اعضای سازمان ملل متحد، پیمانی را بررسی کردند که به موجب آن، می‌بایست تولید آلاینده‌های هوا برای جلوگیری از پدیده گرم شدن اتمسفر محدود شود، پیمان کیوتو به دنبال کاستن از گازهایی مانند دی‌اکسیدکربن و متان است که جایگزینی برای نیروگاه‌های خورشیدی و بادی با نیروگاه‌های معمولی در این راستا توصیه شده و بر این اساس این روز به عنوان روز جهانی هوای پاک نامگذاری شد که امسال مراسم این روز جهانی با شعار هوای پاک برای آسمان‌های آبی با موضوع هوای سالم، سیاره سالم در هفتم سپتامبر برابر با ۱۶ شهریور ماه به صورت آنلاین برگزار می‌شود.
شعار امسال اثرات آلودگی هوا بر سلامت انسان، به ویژه در طول همه گیری کووید ۱۹، اولویت نیاز به هوای سالم و پاک برای همه شامل موضوعاتی همچون تغییرات اقلیم و اهداف توسعه پایدار را هدف قرار داده است. در این راستا، برگزاری یک رویداد ویژه تحت عنوان گفت و گوی عالیرتبه، توسط برنامه محیط زیست ملل متحد ۱۶ شهریور ماه تعیین شده که مدیر اجرایی برنامه محیط زیست ملل متحد از تمامی کارشناسان، نمایندگان دولتی، دانشگاهیان و جوامع مدنی و علاقه مندان دعوت کرده است به منظور اطلاع از یافته های کلیدی برنامه محیط زیست ملل متحد در ارتباط با اقدامات مقابله ای با آلودگی هوا، در این رویداد آنلاین شرکت کنند.
در چند سال گذشته کشورهای مختلف در صدد رعایت اصل پیمان کیوتو بر آمدند تا خود را از شر آلودگی هوا خلاص کنند که بر این اساس شهر مکزیکوسیتی حدود ۱۰ سال بر روی مولفه هایی مانند توسعه حمل و نقل عمومی از جمله مترو و اتوبوس، به روز رسانی استانداردهای خودروها، ارتقای استاندارد سوخت، استفاده از گاز طبیعی، معاینه فنی و حذف خودروهای فرسوده کار کرد که نتیجه آن خارج شدن این شهر از فهرست چند شهر اول آلوده جهان بود.
وقتی از آلودگی هوا و آثار سوء آن بر سلامت انسان ها صحبت می کنیم، عمدتا نوک پیکان به سمت ذرات ریز معلق کمتر از ۲.۵ میکرون نشانه می رود که از سوخت کربن تولید می شوند که از سوختن ذغال سنگ، بنزین و گازوییل ناشی از تحرک خودروها و آتش سوزی های گسترده ناشی می شود که بر اساس اعلام سازمان های جهانی مرتبط با سلامت، ریزگردها عامل بیش از ۸۵ درصد مرگ و میر مرتبط با آلودگی هوا هستند، بنابراین بهترین راهکار برای کاهش آلودگی هوا، حذف این عوامل است.
بعد از آن یک سری اقدامات شناسایی و برای کاهش آلودگی هوا توصیه شد که از جمله آنها جایگزین کردن وسایل نقلیه بنزینی و گازوئیلی با خودروهای برقی، حذف موتورهای دیزلی کنترل نشده، جلوگیری از سوزاندن محصولات و مزارع و رفتن به سمت استفاده از انرژی های تجدید پذیر است که برخی کشورها با به کار بردن این توصیه ها تا حد زیادی در کاهش آلودگی هوا در شهرهای خود موفق بوده اند به عنوان مثال شهر شنزن چین، حمل و نقل عمومی خود را که از سوخت گازوئیل استفاده می‌کرد، به ناوگان اتوبوس‌های برقی تغییر داد که باعث کاهش ۴۸ درصدی انتشار دی‌اکسید کربن و همچنین کاهش چشمگیر تولید ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون شد.
با این حساب کاهش آلودگی هوا راهکار دارد فقط باید در اجرای آن راهکارها همت کرد، ایران نیز همگام با دیگر کشورها تلاش کرد تا سروسامانی به وضعیت آلودگی هوا به ویژه در کلانشهرها بدهد بر این اساس قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی و به تأیید شورای نگهبان رسید که مشتمل بر ۳۴ ماده و ۳۹ تبصره است، این قانون در همان سال به تمام دستگاه‌های ذیربط ابلاغ شد که طبق ماده ۲ قانون هوای پاک تمام اشخاص، دستگاه‌ها و موسسات از جمله دولتی و غیردولتی، اشخاص مستقر در مناطق آزاد تجاری و صنعتی، مناطق ویژه اقتصادی، شهرک‌ها و نواحی صنعتی موظفند تا مقررات این قانون را رعایت کنند و سازمان حفاظت محیط زیست نیز مسئول نظارت بر حسن اجرای این قانون است.
مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست چندی پیش به خبرنگار گفته بود: ۵۰ درصد تولیدات گازوییل استاندارد است یعنی گوگرد آن کمتر از ۵۰ PPM است و ۵۰ درصد دیگر غیر استاندارد است که میزان گوگرد آن از ۵ تا ۸ هزار PPM است که این میزان بستگی دارد به اینکه در کدام پالایشگاه تولید شده باشد، بنابراین هر چه به سمت تولید سوخت استاندارد پیش رویم آلودگی هوای کمتری خواهیم داشت.
یکی دیگر از عوامل آلودگی هوا در کلانشهری مانند تهران مصرف بالای گاز در منازل است که این مساله باعث می شود برای اینکه سوخت نیروگاه ها و صنایع جبران شود از مازوت یا گازوییل استفاده کنند، به گفته تجریشی در منازل تقریبا ۵۰۰ کیلو وات ساعت در ازای هر متر مربع انرژی مصرف می کنیم در حالی که اکنون اروپایی ها ۲۰۰ کیلو وات بر ساعت مصرف می کنند و سیاست آنها این است که تا سال ۲۰۲۵ این میزان را به ۵۰ کیلو وات برسانند، ما قانون مقررات ساختمان ماده ۱۹ را داریم که موظف کرده ساختمان هایی که ساخته می شوند ملاحظات صرفه جویی در آنها رعایت شود مثلا پنجره ها دو جداره باشند اما شواهد نشان می دهد که این روند اجرا نمی شود بنابراین وقتی همه این سهل انگاری ها را کنار هم می گذاریم داشتن هوایی آلوده خیلی دور از انتظار نیست.
در قانون هوای پاک راه های برون رفت از این معضل به روشنی دیده شده اما متاسفانه اجرا نمی شود، بر اساس قانون هوای پاک وقتی وارد آبان و آذرماه می شویم نباید به کامیون ها و اتوبوس هایی که معاینه فنی ندارند اجازه تردد داده شود، نباید اجازه دهیم ماشین های ساختمانی در زمانی که هوا در شرایط آلودگی بالا قرار می گیرد وارد شهر شوند، باید اتوبوس هایی که داخل شهر تردد می کنند فیلتر دوده داشته باشند، حتما باید از درجا کار کردن اتوبوس ها در ایستگاه ها جلوگیری شود، تمام اینها اقداماتی است که همه باید با هم انجام شود اما هیچ کدام هم انجام نمی شود.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرده بود: خیلی کارها باید انجام بدهیم و می توانیم انجام دهیم که انجام ندادیم که نتیجه آن آلودگی آزار دهنده در شهرها است، وقتی که سرعت باد صفر می شود و در مقابل هیچ کدام از این کارهایی که باید انجام دهیم را نداده ایم، تحمل خودپالایی شهر تمام می شود و دیگر قادر به خارج کردن ذرات آلاینده از هوا نیست. وی درباره اینکه حالا در این میان مقصر آلودگی هوا نوزیدن باد است یا سوزاندن مازوت و یا کم کاری دستگاه ها گفت: سازمان حفاظت محیط زیست با سوزاندن مازوت مخالف است و آنرا بارها و بارها با جدیت اعلام کرده است.
تجریشی درباره اجرای قانون هوای پاک گفت: به طور کلی اجرای قانون هوای پاک وظیفه وزارت کشور است، مشکل اینجاست که اصلا هوا و اجرای قانون هوای پاک اولویت دستگاه ها نیست مثلا وزارت کشور به ۵۰ درصد از تعهدات خود در اجرای قانون هوای پاک عمل نکرده است در حالی که متولی اجرای این قانون است اما همه فکر می کنند که متولی اجرای این قانون سازمان حفاظت محیط زیست است.
هوا در زندگی بسیار مهم است چون بدون هوا بیشتر از سه دقیقه نمی توان زنده ماند هر چند استثنائاتی هم وجود دارد اما قانون آن سه دقیقه است در حالی که بدون آب و غذا حداقل تا چند هفته می توان نفس کشید و زنده ماند بنابراین هوا به مراتب از آب مهمتر است، در نهایت روزانه به یک و نیم لیتر آب نیاز داریم اما هوا چند متر مکعب وارد بدن انسان می شود و این کار هم باید مداوم انجام شود وگرنه خفه می شویم بنابراین آثاری که دارد به مراتب بدتر از آب است اما به نظر می رسد که اهمیت آن هنوز برای ما انسان ها آنطور که باید مشخص نشده است.
